Paviljon Serbia u Rimu 1911.
Modernizam, arhitektura i rana ideja jugoslovenstva
Autor:
Slobodan Danko Selinkić
Izdavač :
FTN, Novi Sad, 2021.
PROLOGOMENI (…) Rimski paviljon arhitekte Petra Bajalovića, projektovan u bliskoj saradnji sa skulptorom Ivanom Meštrovićem, označava sledeće:
- Prva je građevina koja materijalizuje ideju jugoslovenstva.
- U tom delu možemo tražiti najavu moderne arhitekture buduće Jugoslavije.
- Arhitektura Paviljona predstavlja prvo odstupanje od srpsko-vizantijskog stila s kojim se Srbija pojavljuje izvan sopstvenih granica i primer je novog načina državnog predstavljanja Srbije u inostranstvu.
- Paviljon, zajedno sa delima Kosovskog i Markovog ciklusa izloženim u njemu, bio je nov, angažovan način da se umetnošću i arhitekturom utiče na društvo i politiku i menja ih.
- Način na koji je Paviljon nastao mogao bi se definisati aristotelovskim pojmom entelehija.[1] To je bio jedinstven momenat materijalizacije idealnog jugoslovenstva u arhitekturi i umetnosti, koje će se ponoviti još samo posle Drugog svetskog rata, u vreme izgradnje i obnove Jugoslavije nakon 1945. godine.
- Paviljon „Srbija“ je skulptoru Ivanu Meštroviću poslužio kao arhitektonski model 1:1 i uzor za stvaranje monumentalne makete „Kosovskog hrama“, kasnije poznatog kao „Vidovdanski hram“.[2]
- Paviljon predstavlja polazište za istraživanje čitavog kasnijeg Meštrovićevog arhitektonskog opusa, kao i njegove uloge u stvaranju Kraljevine SHS 1918. godine, odnosno u stvaranju Jugoslavije i njene nove umetnosti i kulture.
- Paviljon je izvanredan primer komplementarnosti arhitekte i skulptora. Ukazuje na nove odnose različitih profesija u procesu stvaranja arhitekture, što će karakterisati čitav XX vek i Modernu u odnosima forma–funkcija–konstrukcija. To radikalno menja i vrednovanje uloge i doprinosa arhitekte Petra Bajalovića.
- Paviljon je paradigma jugoslovenskog kulturnog prostora u umetnosti i arhitekturi
Fragment iz knjige
[1] Entelehija (gr.), kod Aristotela stanje stvari čija je suština u potpunosti realizovana vitalna snaga koja usmerava ka samoispunjenju.
[2] U Katalogu londonske izložbe Ivana Meštrovića 1914. godine Milan Ćurčin uz „hram“ stavlja pridev „vidovdanski“. Na međunarodnom nivou, u katalogu Srpskog paviljona upotrebljen je naziv „Kosovski hram“, dok će naziv „Vidovdanski hram“ ući u upotrebu – i skoro uvek s političkim prizvukom – tek posle izrade Meštrovićeve drvene makete, a od 1912/13. uglavnom će se odnositi na drveni model građevine koja nikada nije realizovana.
RECENZIJE
Monografija „Paviljon Srbije u Rimu 1911“ autora: prof. Slobodana Selinkića na sveobuhvatan i nov metodološki način, prvi put u okviru srpske istoriografije, predstavlja i rekonstruiše složeni proces nastanka izložbenog paviljona Srbije na internacionalnoj izložbi u Rimu 1911. Reč je o publikaciji koja ima veliki značaj u naučnom, istoriografskom i kulturološkom smislu jer nedovoljno poznatu materiju nastanka i značenja ovog izložbenog paviljona predstavlja kao jedinstvenu temu u sintetičkom i sistematizovanom obliku i kao važno arhitektonsko, umetničko, kulturno i istorijsko nasleđe.
Autor otkriva, istražuje i kontekstalizuje nepoznate činjenice o jedinstvenom umetničkom i arhitektonskom poduhvatu, nastanku pojedinačnog arhitektonskog objekta – izložbenog paviljona, koji je na simboličnom nivou nagovestio rađanje nove, moderne epohe ne samo u srpskoj arhitekturi i umetnosti već i u politici i kulturi. Takođe uvodi i razmatra novu kategoriju arhitekture – arhitekturu sećanja i donosi smele zaključke, posebno o odnosu umetnika-skulptora Ivana Meštrovića i arhitekte Petra Bajalovića kao i o stilskim odrednicama arhitekture paviljona i dualizmu u srpskoj kulturi i umetnosti. U odnosu na ukupan arhitektonsko-umetnički fon knjiga dobija još veći značaj jer posrednogovori i o životnom i kulturnom stilu i karakteru posmatrane epohe kako u evropskom i italijansko-rimskom kontekstu tako i u procesu modernizacije balkanskih zemalja i nastanka ideje jugoslovenstva.
Posebnu vrednost knjige čine analize i rekonstrukcije crteža paviljona kroz rad studenata i digitalnom tehnikom kao i deo u kome se razmatra konstrukcija paviljona i postavka izložbe u sklopu unutrašnjeg prostora. Izuzetno je značajno i uspostavljanje relacije arhitekture paviljona i Meštrovićeve skulpture u eksterijeru i enterijeru, posebno Vidovdanskog hrama. Monografija ima važnost i sa aspekta naučne metodologije, koju je autor ubedljivo primenio, jer se uklapa u savremena evropska i svetska naučna istraživanja koja u širem kontekstu i sa različitih disciplina pristupaju izučavanju dela arhitekture i donose nove poglede na istoriju i teoriju arhitekture. Na taj način publikacija „Paviljon Srbije u Rimu 1911“ čini vrednu naučnu osnovu i daje nove uvide u naučno-istorijskom sagledavanju kompleksne arhitektonske i umetničke istorije srpske i jugoslovenske arhitekture i otvara mogućnost za novo povezivanje različitih tipoloških studija, disciplina i pristupa u tumačenju umetnosti i arhitekture XX veka.
mr Ljiljan Miletić Abramović
Slobodan Danko Selinkić jugoslovenski je arhitekta koji decenijama živi na relaciji između Beograda i Rima, gde je delovao kao arhitekta-projektant, umetnik, istraživač i univerztetski nastavnik , u poslednjih 8 godina angažovan je kao redovni je profesor Savremene arhitekture i urbanizma na Departmanu za arhitekturu i urbanizam Fakulteta tehničkih nauka u Novom Sadu.
Čitav Selinkićev naučno-istraživački opus posvećen je arhitekturi u najširem smislu reči, sa težištem na arhitekturi Jugoslavije. Ovu problemsku temu Selinkić posmatra kao slojevitu i višeznačnu , pa je posebnu pažnju u svom radu on posvetio korenima jugoslovenstva, Jugoslavije i jugoslovenske kulture, naravno, pre svega posmatrajući arhitektonska dela i prostore. On to, međutim , čini sa posebne lične diskurzivne pozicije koju, između ostalog, određuje i njegov profesionalni i životni put, gde je Rim kao jedno od ishodišta istovremeno tema, tačka gledišta i istraživački resurs.
U tom kontekstu treba posmatrati i delo Slobodana Danka Selinkića ”Paviljon Srbije u Rimu 1911.”, sa podnaslovom koji predstavlja probemski okvir dela, a, istoremeno, i osnovnu hipotezu autora : ”Najava jugoslovenskog modernizma u arhitekturi”. On ovde, razmatrajući sa velikim posvećenjem i pažnjom rad aritekte Petra Bajalovića i vajara Ivana Meštovića na projektu izložbenog paviljona Srbije za internacionalnu izložbu u Rimu, 1911. godine , zapravo govori o čitavom spektru tema, pojava i ličnosti koje predstavljaju inicijalnu platformu za nastanak jugoslovenske umetnosti i kulture, tačnije, umetnosti kulture i arhitekture Jugoslavije, koja tek treba da nastane. Sveobuhvatno i problemski posmatrajući fenomen nastanka i nestanka Paviljona Srbije, Selinkić, zapravo, proučava i prikazuje ključnu temu svog istraživanja, teorijsko-kritičkog mišljenja i pedagoškog delovanja: pojavu, postojanje, uticaje i posledice takozvanog Srpsko-vizantijskog stila u arhitekturi Srbije, pa, potom i Jugoslavije ranog XX veka, a posebno obnovu ovih ideja u savremenoj Srbiji. Autor, s pravom i izuzetno argumentovano, iznoseći rezultate sopstvenog istraživanja, ali i referentna mišljenja drugih autora, kritički posmatra ovu pojavu, smatrajući je ne samo anahronom , već i neautentičnom i suprotstavlja joj ideje jugoslovenstva i jugoslovenske arhitekture kao alternativu koja nesumnjivo i prirodno pripada modernoj epohi.
Prof dr Radivoje Dinulović